‘Giải thưởng văn chương đang lạm phát’

Ngày 23/4 tại Phố sách Hà Nội, buổi thảo luận chuyên đề “Nói gì khi nói về giải thưởng văn học?” được tổ chức với sự tham gia của các nhà nghiên cứu, dịch giả.

Các diễn giả cho rằng tình trạng “lạm phát” giải thưởng văn học hiện nay có thể thấy ở nhiều nơi. Bên cạnh những giải thưởng lớn như Nobel Văn học, Goncourt, Pulitzer, Femina hay Booker, nền văn chương ở mỗi quốc gia vẫn có nhiều giải thường niên. Tại Pháp, hàng năm có khoảng 1.500 giải thưởng văn học các loại, trong khi con số tương tự ở Đức vào năm 2022 là gần 1.400 giải thưởng, theo thống kê của Viện Goethe.

Ở Việt Nam, ngoài những giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam và các hội thành viên địa phương, làng văn Việt có hàng trăm giải thưởng được tổ chức. Tiến sĩ văn học Nguyễn Quyên cho rằng các giải thưởng đều cần có thời gian, có khi tới hàng trăm năm, để chứng minh độ uy tín.

Quá trình chấm ở một số giải cũng có những bất cập. Tiến sĩ Nguyễn Quyên chỉ ra khi xét duyệt giải thưởng văn học ở Anh và Mỹ, số lượng tác phẩm đăng ký và đề cử lớn khiến thành viên ban giám khảo thậm chí có lúc không thể đọc hết. Còn theo ông Phạm Xuân Nguyên, quan điểm về phong cách văn chương của mỗi giám khảo thường tác động lớn đến việc chấm điểm. Ví dụ có người thích sự ổn định, có người lại nghiêng về nét mới tươi trẻ. Điều này dẫn đến tình trạng nhà văn chọn ban giám khảo, sau khi công bố ban giám khảo mới quyết định có dự thi hay không.

“Việc này làm ý nghĩa giải bị giảm sút, bởi giải thưởng nhằm tôn vinh những cuốn sách hay nhất trong một năm”, nhà phê bình nói.

Ông Xuân Nguyên chỉ ra ngoài việc điều chỉnh chính sách, tạo cơ chế thuận lợi hay hỗ trợ cho các tổ chức thực hiện việc trao giải, điều quan trọng nhất chính là tác phẩm. Trước khi nghĩ đến nâng cao giải thưởng, điều mấu chốt là phải nâng tầm giá trị nền văn học. Tác phẩm hay thì giải thưởng mới chất lượng.

Ở khía cạnh khác, các diễn giả nêu ra nét tích cực của hiện trạng nền văn học nhiều giải thưởng. Theo đó, ngoài việc ghi nhận thành tích, một cuốn sách đạt giải cũng sẽ nhận được nhiều chú ý hơn. Sự quan tâm của giới phê bình và độc giả tăng lên nhiều lần giúp sách bán chạy hơn. “Như vậy cả nhà xuất bản và tác giả đều được hưởng lợi. Nhà xuất bản thu lại được lợi ích kinh tế, còn tác giả sẽ nâng cao danh tiếng”, dịch giả Lê Quang nói.

Theo trang WD, sau khi nhà văn người Ai Cập Naguib Mahfouz bất ngờ thắng giải Nobel Văn học năm 1988, số lượng sách của ông tại Thụy Sĩ – do nhà xuất bản Unionsverlag phân phối – bỗng tăng vọt. Giám đốc của Unionsverlag, ông Lucien Leitess, từng trả lời phỏng vấn hãng thông tấn Deutsche Welle: “Trước khi Naguib Mahfouz giành giải, không một ai biết, thậm chí là đọc đúng tên ông ấy. Chúng tôi từng mất ba năm để bán 300 cuốn sách. Nhưng sau giải Nobel, chúng tôi bán được 30.000 cuốn sách trong ba phút”.

Ảnh hưởng của giải thưởng văn học là điều không thể phủ nhận, song thành tích không phải thước đo hoàn hảo cho tác phẩm. Tiến sĩ văn học Nguyễn Quyên nhấn mạnh giải thưởng có thể định hướng cho một bộ phận độc giả. Tuy nhiên, độc giả cần tìm hiểu thêm về những yếu tố khác liên quan đến giải thưởng đó khi quyết định chọn đọc.

“Chính vì thế việc chọn cuốn sách giành giải hoàn toàn có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau như chính trị, mục đích trao giải, định hướng giải thưởng”, bà nói.

Sĩ Vân